biển đông trong chính sách hướng á của australia

Chính sách hướng Á” của Australia được manh nha hình thành trong thời kỳ Chiến tranh lạnh. Sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, Australia đẩy mạnh “Chính sách hướng Á” trong bối cảnh quốc tế đang thay đổi trên cơ sở đan xen hai xu hướng “Khu vực hóa” và “Toàn cầu hóa”. Trong đó, Đông Nam Á là khu vực có tầm quan trọng trong “Chính sách hướng Á” của Australia. Trong nhận thức của Australia, việc hội nhập với khu vực Đông Nam Á sẽ mang lại nhiều cơ hội lẫn thách thức, đặc biệt là những lợi ích thiết thực về an ninh và kinh tế. Từ đầu thế kỷ XXI, Australia đẩy mạnh can dự vào khu vực Đông Nam Á thông qua tổ chức ASEAN trên cả phương diện đa phương lẫn song phương. Năm 2014, Australia và ASEAN đã thiết lập mối “Quan hệ đối tác chiến lược”, và là 1 trong 10 đối tác đối thoại của ASEAN. Có thể nói, việc can dự ngày càng tăng vào khu vực Đông Nam Á, đặc biệt qua tổ chức ASEAN sẽ giúp Australia tăng cường tiếng nói trong các diễn đàn ngoại giao khu vực, đồng thời góp phần củng cố các mối quan hệ đối tác chặt chẽ hơn giữa Australia với những “cường quốc tầm trung” tại châu Á, từ đó cho phép Australia giải quyết tốt những thách thức chiến lược do sự dịch chuyển cán cân quyền lực quốc tế tạo ra.

Từ đầu thế kỷ XXI đến nay, các tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông nổi lên đe dọa an ninh của khu vực Đông Nam Á nói riêng và châu Á – Thái Bình Dương nói chung, thu hút sự quan tâm của dư luận quốc tế. Xét thực tế, Australia không nằm trong Biển Đông, cũng không liên quan trực tiếp đến tranh chấp lãnh thổ tại vùng biển này. Lợi ích chủ yếu của Australia tại Biển Đông dựa trên lập trường bảo đảm tự do và an ninh hàng hải, vốn có liên quan trực tiếp tới giao thương của quốc gia này. Ở góc độ chiến lược, những xung đột ở Biển Đông sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình thực hiện “Chính sách hướng Á” của Australia, vốn lấy Đông Nam Á là trọng tâm. Sự phức tạp ở Biển Đông lại càng tăng bởi sự hiện diện và xác định lợi ích chiến lược của các cường quốc như Trung Quốc, Hoa Kỳ, Ấn Độ và Nga. Sự chuyển động về mặt chính sách lẫn hành động thực tế của các cường quốc đã khiến cho không gian chiến lược Biển Đông ngày càng “nóng” với những nguy cơ xung đột lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến các quốc gia có quyền lợi ở khu vực Biển Đông. Trong bối cảnh đó, sự hiện diện và tiếng nói của Australia với tư cách là “cường quốc tầm trung” của khu vực châu Á - Thái Bình Dương dễ dàng nhận được sự chấp nhận của phần lớn các cường quốc.

Sau Chiến tranh lạnh, đặc biệt là từ đầu thế kỷ XXI, Australia đã trở thành nhân tố không thể thiếu trong sự vận động của quan hệ quốc tế ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, và có tác động đến cấu trúc an ninh trong khu vực. Với vai trò là một cường quốc tầm trung được cộng đồng quốc tế thừa nhận, Australia được xem là nhân tố “hòa bình”, giữ vai trò “cân bằng mềm” trong quan hệ giữa các cường quốc tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương với những sáng kiến góp phần duy trì an ninh, hòa bình và phát triển trong khu vực. Đối với khu vực Đông Nam Á, và trực tiếp là Biển Đông, Australia cũng đã khẳng định rõ những lợi ích chiến lược dựa trên cách tiếp cận đa diện từ an ninh hàng hải, thương mại trên biển, vị thế quốc gia... cho đến sự tương tác của các chủ thể quyền lực tại khu vực, đặc biệt là chủ trương “hướng Á” của quốc gia này. Những cơ sở đó tác động mạnh mẽ đến nhận thức của Australia, góp phần giúp quốc gia này thúc đẩy những nỗ lực cụ thể nhằm góp phần đảm bảo an ninh, hòa bình và hợp tác ở Biển Đông, cũng như bảo vệ được lợi ích quốc gia của chính mình.

Trong quá trình này, Australia cũng đã đẩy mạnh tiếp cận và gắn kết với các quốc gia ASEAN để tìm kiếm tiếng nói chung, phối hợp hành động, chia sẻ trách nhiệm trong việc đảm bảo an ninh, hòa bình, hợp tác và phát triển trong khu vực Đông Nam Á nói chung và Biển Đông nói riêng. Trong đó, Việt Nam có vị trí khá quan trọng trong “Chính sách hướng Á” của Australia từ sau Chiến tranh lạnh đến nay. Sự tương đồng về nhận thức và những lợi ích chiến lược đã giúp Australia và Việt Nam tiệm tiến gần nhau, thúc đẩy quá trình hợp tác song phương giữa hai nước trên các lĩnh vực cụ thể, đặc biệt trong vấn đề Biển Đông. Xuất phát từ những tiếp cận nêu trên, việc nghiên cứu về “Chính sách hướng Á” của Australia gắn với Biển Đông từ đầu thế kỷ XXI đến nay có ý nghĩa khoa học và thực tiễn.

Trên cơ sở đó, tập sách Biển Đông trong “Chính sách hướng Á” của Australia từ góc nhìn cường quốc tầm trung của tác giả Huỳnh Tâm Sáng góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề nêu trên. Như tác giả đã viết trong Lời nói đầu, tập sách tập hợp một cách có hệ thống các bài viết khoa học, tham luận khoa học đã được tác giả công bố trên các tạp chí chuyên ngành và các hội thảo khoa học trong và ngoài nước. Nội dung tập sách đi sâu phân tích tầm quan trọng của Biển Đông trong “Chính sách hướng Á” của Australia từ sau Chiến tranh Lạnh, đặc biệt từ đầu thế kỷ XXI đến nay cùng những động thái chính sách và hành động của Australia hướng đến việc góp phần thúc đẩy quá trình hợp tác và giải quyết xung đột ở Biển Đông từ góc nhìn của một cường quốc tầm trung vốn đang tạo được nhiều dấu ấn ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Trên cơ sở tiếp cận chủ yếu là góc nhìn quan hệ quốc tế, những tranh luận với các quan điểm đa chiều về lợi ích, vai trò và hành động của Australia tại Biển Đông, về lý thuyết và trên thực tiễn, cũng được tác giả thể hiện phong phú thông qua tiếp cận từ góc nhìn địa chính trị. Những đánh giá và dự báo của tác giả thể hiện trong tập sách có giá trị khoa học và thực tiễn. Cuốn sách được xem là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên cứu, giảng viên, sinh viên và những người quan tâm đến quan hệ quốc tế, đến Australia và Biển Đông.

Do chủ đề nghiên cứu phức tạp nên cuốn sách Biển Đông trong “Chính sách hướng Á” của Australia từ góc nhìn cường quốc tầm trung của tác giả Huỳnh Tâm Sáng cũng chỉ là những kết quả nghiên cứu bước đầu có tính chất gợi mở cho một hướng nghiên cứu chuyên sâu về sau. Các nhận định, đánh giá của các tác giả trong tập sách thể hiện quan điểm riêng của tác giả, chủ yếu tiếp cận từ góc độ quan hệ quốc tế, do đó chắc chắn vẫn còn nhiều ý kiến tranh luận. Tuy nhiên, thiết nghĩ những tranh luận vốn là công việc cần thiết trong khoa học. Với những ý nghĩa nêu nêu, tôi rất vui lòng và trân trọng giới thiệu tập sách Biển Đông trong “Chính sách hướng Á” của Australia từ góc nhìn cường quốc tầm trungcủa tác giả Huỳnh Tâm Sáng đến với quý bạn đọc.

TP. Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2019

PGS.TS. Trần Nam Tiến

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh